Midzomerwandeling Over de Laak op 27 juni 2021

Woon je in Vathorst of Hooglanderveen? Wandel dan zondag 27 juni mee met de zomerwandeling Over de Laak. De route is 5 kilometer en start bij ‘Land in Zicht’ aan het Hammetje. De route stellen we éénmalig open om de mogelijkheden voor een klompenpad in het gebied te bekijken. Aanmelden kan hier –> https://bit.ly/3gKSmYY

Wanneer is OverdeLaak ontstaan?

Het gebied werd al in de 12^e eeuw bewoond; boerderijen liggen op verhogingen, vaak oude zandruggen, in het landschap. Het dijkje langs de Laak is een middeleeuwse dijk, ooit met de hand aangelegd, die bescherming bood tegen de oprukkende Zuiderzee.

Het was een grensriviertje tussen Gelderland en Utrecht, een gebied met veel conflicten tussen de hertogen van Gelre en de bisschoppen van Utrecht.

De legende van het Laakmannetje

Deze legende gaat over een mannetje dat s-avonds met een dwaallicht rondwaard langs de Laak. Kinderen werd vroeger gezegd uit de buurt te blijven van de Laak anders zou je gepakt kunnen worden door het Laakmannetje en nooit meer teruggevonden worden..

Het Laakmannetje was gedoemd eeuwig rond te blijven dwalen omdat hij in opdracht van de landeigenaar de grensstenen van het gebied had verplaatst. Dit was een zware zonde die ervoor zorgde dat hij ook na zijn dood nooit rust kan vinden en eeuwig moet boeten.

OverdeLaak wel of geen polder?

Het gebied Overdelaak is gelegen boven NAP (Nieuw Amsterdams Peil) en daardoor geen polder zoals vaak gedacht wordt.

Het land achter de dijk liep regelmatig onder waardoor er voedselrijk grasland ontstond. Het gras uit dit gebied stond bekend om zijn uitstekende kwaliteit en werd over water vervoerd naar Amsterdam waar het benut werd voor het jaarlijks vullen van matrassen met vers stro.

De boerderijen

De meeste historische boerderijen zijn gebouwd in de 19^e eeuw maar staan op veel oudere woonplaatsen. Families woonden vaak al lang in het gebied maar daar is door de stedelijke uitbreidingen van Amersfoort, Nijkerk, Hoevelaken en Bunschoten-Spakenburg verandering in gekomen.

De boeren

De boeren in het gebied waren meestal niet rijk. Een paar koeien, varkens en kippen voor eigen gebruik. Een enkeling had wel 25 koeien en was daardoor rijk vergeleken met de keuterboertjes. Dat is dan meestal ook aan de boerderij af te zien.

Later met de modernisering van de landbouw ontstonden grote varkensboerderijen net zoals verderop op de Veluwe. Het landschap bestond uit kleinere velden met bomenhagen erlangs. Hier en daar is dit nog terug te zien zoals bij Palissaden.

In het gebied werden veel meiknollen geteeld. Het verhaal gaat dat Koning Willem I dol was op meiknol in botersaus die speciaal voor hem naar Soestdijk werd vervoerd.

Een joodse herinnering?

De straatnaam Palestina is mogelijk een herinnering aan de joodse bewoners van het gebied.

Er is ook een boerderij geweest met deze naam.

In de 17^e eeuw werd gestart met de teelt van tabak. In 1680 waren er al 200 tabakstelers in het gebied. Bij de oogst en het bewerken van tabak tot pruimtabak of sigaren werden veel joodse arbeiders.

De joodse bevolking in het gebied is tijdens de oorlogsjaren 1940-1945 grotendeels afgevoerd en vermoord. Het ‘koeienpaadje’ op Palestina-Oost tegenover ‘Nieuw Ridderhof’ is eigenlijk het toegangspad naar een boerderij met joodse bewoners. Zij zijn afgevoerd en vermoord, de boerderij is in brand gestoken en volledig verwoest. Het verleden is hier volledig uitgewist.

De rijksweg A28 en het Hammetje

De rijksweg A28 loopt langs de route van de wandeling. Het Hoevelakense Bos, wat nu aan de overkant ligt, liep vroeger door tot Hoogland en was rijk aan wild zoals wilde zwijnen, korhanen en reeën. De gemeenschappen van Hoogland en Hoevelaken zijn door de weg van elkaar afgesneden geraakt. Dit is te zien aan de Domstraat die onderbroken wordt door de snelweg en aan de andere kant doorloopt.

Het Hammetje waar de wandeling begint, is een (volgelopen) zandput uit 1958 die ontstaan is door zandwinning ten behoeve van de snelweg.

Het is inmiddels een natuurparadijs en een schuilplaats voor doortrekkende reeën, vogels en bijzondere soorten zoals de …. orchis. In het verleden zwommen hier ook otters.

De verstedelijking

De uitbreidingen van Amersfoort, Nijkerk en de aanleg van de rijkswegen A1, A28 en klaverblad Hoevelaken hebben hun tol geëist voor het boerenland.

De boeken van de fotograaf Brand Overeem (te zien op de leestafel van de deel van boerderij Nieuw Ridderveld ) geven een goede indruk van het harde boerenleven van nog niet eens zo lang geleden.

Zo’n 380 boerderijen zijn verdwenen bij de uitbreidingen van Amersfoort in Kattenbroek, Hoogland en Vathorst. Er is veel ongezien boerenverdriet van boeren die hun bedrijf moesten opgeven maar daarmee ook de plaats waar zij eeuwenlang woonden en het fijne netwerk van een samenleving waarin iedereen elkaar kende en zijn plaats had. Veel boeren hebben het gebied verlaten en hebben nu bedrijven in Friesland, Groningen en Drenthe (tot in Denemarken toe)

De wandeling

Start bij Het Hammetje en Landinzicht

De wandeling begint bij de ingang van Land in Zicht op het Hammetje op de Domstraat (zie routekaart onderaan). Het Hammetje is in de jaren ‘60 aangekocht door Willem Ham, een kleurrijke figuur die een meubelzaak had in Nijkerk. Willem Ham verhuurde vishengels voor 2 gulden 50. Voor eenzelfde bedrag kon je op het Hammetje een hele dag vissen.

Het Hammetje is ooit uitgebaggerd tot zo’n 40 meter diep. Daarna is er ook nog bouwafval gestort van afgebroken boerderijen waardoor de diepte nu zo’n 30 meter is.

Ham bouwde een huis op het terrein met een soort kantine waar Nijkerkerkerveners en Hooglanders wat konden gaan drinken. Verder liepen er pony’s, kippen en zelfs dingo’s, een australisch hondenras rond op het terrein.

In de jaren ‘80 werd duidelijk dat de stad zou gaan oprukken. De plannen voor de bouw van de Vinexlokatie Vathorst begonnen steeds concretere vormen aan te nemen.

Willem Ham startte toen met de bouw van een fort om de stad op afstand te houden.

Zelfs voorzien van een kanon met kanonskogels. Langs het water ontstond een waar paradijs met wonderlijke bouwsels en een zich steeds uitbreidende levende have (zie het informatie bord over Willem Ham op het terrein van LandinZicht).

Land in Zicht is gericht op dagbesteding van mensen met beperkingen. Naast activiteiten op het Hammetje zijn de deelnemers ook elders actief in het gebied (zie informatietafel LandinZicht)

Het Hammetje is in de nabije toekomst onderdeel van een project om meer groen-recreatieve activiteiten in het gebied mogelijk te maken. Eind volgend jaar start de herinrichting van het gebied waarbij LandinZicht plaats gaat maken voor de padvindersgroep Sint Jozef en Landinzicht gaat verhuizen naar Waterrijk, een gebied verderop langs de Laak(zie gemeentelijke informatie)

Route over het Hammetje

De route loopt rechtsom de grote plas langs de bijenstand van …

Deze is vandaag afgesloten om aanvaringen met boze bijen te voorkomen.

Ooievaarsnest

Na het Hammetje volg je de rij met knotwilgen tot Palestina Oost, hier rechtsaf slaan.

Aan je rechterhand zie je het kunstwerk de Uiverhoeve van Andre Pielage. Het zijn de karakteristieke contouren van het type boerderij wat veel voorkomt in het gebied. Inmiddels broedt elk jaar een ooievaarspaar op het nest. Op deze locatie heeft de Uilenhoeve van Riek Mispelaar gestaan die afgebroken is bij de aanleg van de snelweg.

Op Palestinaweg Oost zie je aan je rechterhand de hoeve Nieuw Ridderveld van boer Snapper, hij richtte zich op veeteelt en tabaksbouw. De ruïne van de tabaksschuur, ingestort door de boktor, is overgroeid met bomen en bramen. De hoeve is grotendeels nog in de staat van 40 jaar geleden. Op de deel kan bewoner Tom Ruitenbeek je meer vertellen over het leven op het boerenland en de natuur in het gebied (er zijn ook lammetjes) Ruitenbeek was destijds betrokken bij acties tegen het opslokken van Hoogland door Amersfoort. Op de leestafel ook een CD met Hooglandse protestliederen tegen de uitbreidingsplannen van Vathorst.

De eerste afslag na Nieuw Ridderhof leidt naar het Eihuisje. Hier kun je eieren vers van de kip kopen.

De wandeling leidt echter rechtdoor, dan bij de T kruising rechtsaf de Palestinaweg op en de eerste weg linksaf: Palissaden. Op de lokatie van het eerste huis aan de linkerkant was ooit de boerderij van Bart Bloem, hij had vijf koeien en werkte daarnaast voor de coöperatieve landbouwvereniging Eemstroom in Hooglanderveenwaar hij zakken meel van 50 kg moest laden en lossen.. zwaar werk, ook voor die tijd. Later is hier de huidige villa voor in de plaats gekomen

Op de hoek bij de volgende afslag naar links staat de ruïne van de boerderij van Aart van den Boom. Van den Boom was zijn leven lang vrijgezel en vrijwel zelfvoorzienend. Hij slachtte zijn eigen koeien. In de voorraadkelder staan nog de weckpotten met groente en fruit.

Hierna de Palissaden verder volgen.

Mogelijk staat op het veld naast de boerderij van Aart van den Boom een van de stieren.

De eerste boerderij die je tegenkomt aan je linkerhand , was van boer van den Bunt met 25 koeien. Een rijke boer dus. Voordat de huidige eigenaar hier kwam wonen werden op het terrein zigeunerwagens gebouwd, volledig voorzien van houtkacheltjes. Een soort tiny houses voordat dat zo heette.. De boerderij is onlangs prachtig gerestaureerd en verbouwd.

Wanneer je de Palissaden doorloopt tot de T-kruising, vind je aan je linkerhand een boerderij met een veulenfokkerij. Aan je rechterhand een varkensboerderij die afgebouwd wordt. De varkensschuren worden ontmanteld.

Hierna gaat de route verder door het boerenland tot de Achterhoekerweg. De aanwijzingen goed volgen (zie ook kaart) Hier ervaar je voor het eerst de ruimte van het boerenlandschap. Aan de horizon de rechte harde contouren van Vathorst. Aan de andere zijde strekt het boerenland zich uit tot de voormalige Zuiderzee (de randmeren tussen Bunschoten/Spakenburg)

Op de Achterhoekerweg linksaf slaan. Aan je rechterhand zie je Tuinpark Laakzijde. Hier is een voorstelling te zien van 3 muzikanten met Keltische en Bretonse muziek van 10.30-11.30. Het tuinpark is onderdeel van het nieuw te ontwikkelen natuur- en recreatiegebied Waterrijk. Waterrijk is het meest westelijk gelegen gebied in Over de Laak. Dit gebied wordt vanaf begin juli 2021 geschikt gemaakt voor weidevogels. Daarnaast komen er recreatiemogelijkheden in de vorm van een wandelpad, een vogeluitkijk en een honden uitlaatplek.

Een onderdeel binnen Waterrijk is het eetbaar Tuinpark Laakzijde. Het Tuinpark is een gezamenlijk initiatief van moestuinvereniging Laakzijde, Zorgboerderij en werkleerbedrijf Land in Zicht en Voedselbos Amersfoort. In het Tuinpark wordt een plek gecreëerd voor inwoners om met groenten en fruit in de weer te gaan. Dat kan bij de moestuinvereniging, bij Land in Zicht of in het voedselbos. Land in Zicht krijgt, na het tijdelijk onderkomen in Het Hammetje, een vaste plek in het Tuinpark. Het gezamenlijke initiatief Tuinpark Laakzijde speelt in op de behoefte in de wijk Vathorst om te recreëren in de buitenlucht, gezamenlijk te tuinieren en gezonde groenten lokaal te kweken, elkaar spontaan te ontmoeten en culturele activiteiten te organiseren zoals oogstfeesten. Mensen met een beperking en achterstand tot de arbeidsmarkt zijn betrokken en vinden er een zinvolle tijdsbesteding. Kinderen en scholen gaan het Tuinpark bezoeken om natuur educatieve redenen, maar ook wordt het een uitvalsbasis voor een ommetje in het natuurgebied. De op te richten theetuin zal een welkome plek worden.

Om dit alles mogelijk te maken wil Stichting Tuinpark Laakzijde met crowdfunding een groene wijkwerkschuur realiseren. Bezoekers kunnen daar onder meer terecht voor bv workshops houtbewerking, groenteverwerking of het gebruiken van een ruimte (www.laakzijde.nl/donatie).

In de toekomst verbindt het te ontwikkelen klompenpad beide gebieden: Het Hammetje en Waterrijk.

Om het pad te vervolgen ga je voor de brug over de Laak linksaf het fietspad op. Bij het volgende bruggetje kun je afslaan naar rechts om even wat te eten of drinken bij de uitspanning Bijlot (ca 250 meter doorlopen) om daarna je weg vervolgen langs de Laak totdat je weer arriveert bij het Hammetje, het punt van vertrek.

Lengte route ca 5 km.